Hagsmunatengsl

Umfang og markmið

Vinnureglur þessar ná til allra sem vinna við og geta haft áhrif á faglegt innihald klínískra leiðbeininga.

Átt er við meðal annars:

• Ritstjóra, stýrihóp og nefndir um klínískar leiðbeiningar hjá Landlæknisembættinu og LSH
• Fólk í vinnuhópum
• Faglega ráðgjafa og umsagnaraðila

Tilgangur vinnureglnanna er að setja ramma um gott vinnulag og hvernig hægt er að stuðla að gagnsæi (transparency) og heilindum (integrity) í vinnubrögðum við gerð klínískra leiðbeininga Landlæknisembættisins og LSH.

Ennfremur er tilgangur þeirra að fyrirbyggja og auðvelda að brugðist sé við mögulegum og raunverulegum hagsmunaárekstrum (conflict of interest), þannig að trúverðugleiki leiðbeininganna verði síður véfengdur.

Reglunum er því ætlað að segja fyrir um við hvaða aðstæður þarf að upplýsa um hagsmuni sem geta skapað hagsmunaárekstra við gerð klínískra leiðbeininga.

Vinnureglunum er ekki ætlað að vera tæmandi upptalning á raunverulegum eða mögulegum hagsmunatengslum.

Gert er ráð fyrir að allir sem vinnureglurnar ná til beiti eigin dómgreind og meti hvort einhverjar aðstæður aðrar en hér er lýst geti skapað hagsmunaárekstra. Sé viðkomandi í vafa ætti hann að upplýsa um möguleg hagsmunatengsl.

Þótt oft sé litið á hagsmunatengsl sem fjárhagsleg er ljóst að aðrir þættir, eins og ætluð áhrif á mannorð og stöðu, geta skapað hagsmunaárekstra.

Upplýsingaskylda

Til að fyrirbyggja hagsmunaárekstra og leysa úr vanda sem upp kann að koma á farsælan hátt er nauðsynlegt að þeir sem vinna að klínískum leiðbeiningum séu upplýstir um sjónarmið og viðmiðanir Landlæknisembættisins og LSH um hagsmunaárekstra.

Einnig er mikilvægt að þeir sem vinna við gerð klínískra leiðbeininga geri hver og einn grein fyrir hagsmunatengslum sínum.

Þetta ætti að gera áður en vinnan hefst og síðar í vinnuferlinu ef aðstæður breytast.

Heilsuiðnaður 

Fyrirtæki, félög eða einstaklingar sem taka þátt í þróun, framleiðslu, markaðssetningu, sölu eða dreifingu á: 

• Heilsutækni sem er notuð eða gæti verið notuð í íslenskri heilbrigðisþjónustu
• Annarri vöru eða þjónustu sem er markaðssett í þeim tilgangi að bæta eða viðhalda heilsu

Fagfélög

• Félög eða samtök fagfólks í heilbrigðisþjónustu

Hagsmunasamtök 

• Sjúklinga- og félagasamtök sem eru málsvarar ákveðins hóp eða málstaðar og félög sem vinna að heilsueflingu.
• Sjá Landlæknisembættið - Sjúklingafélög og -samtök

Faglegir ráðgjafar

• Sérfræðingar sem vinnuhópar eða stýrihópur um klínískar leiðbeiningar leita álits hjá

Fjölskyldumeðlimir

• Nánir aðstandendur og/eða fjölskyldumeðlimir eins og foreldrar, maki, sambýlingur, systkini, börn eða aðrir sem sá sem í hlut á er með á framfæri sínu og ber ábyrgð á

Hagsmunaárekstrar 

• Hagsmunaárekstrar eiga sér stað þegar einkahagsmunir starfsmanns samræmast ekki faglegum skyldum hans gagnvart verkefninu sem unnið er að, þannig að véfengja megi trúverðugleika hans..

Hagsmunatengsl 

•  Hagsmunatengsl má skilgreina á mismunandi vegu en hér eru þau skilgreind eftir því hvort um er að ræða persónulega eða fjárhagslega hagsmuni

Tímalengd

• Engin algild regla er um hversu langt þurfi að líða frá mögulegum hagsmunatengslum þar til þau teljast fyrnd (1–5 ár), stýrihópurinn telur 12 mánuði vera við hæfi
• Persónulegir fjárhagslegir hagsmunir og hagsmunir fjölskyldumeðlima
• Persónulegir fjárhagslegir hagsmunir og hagsmunir náinna aðstandenda ná til greiðslna frá aðilum sem tengjast þeirri heilsutækni, vöru eða þjónustu sem er til skoðunar

Persónulegir fjárhagslegir hagsmunir og hagsmunir fjölskyldumeðlima
Persónulegir fjárhagslegir hagsmunir og hagsmunir náinna aðstandenda ná til greiðslna frá aðilum sem tengjast þeirri heilsutækni, vöru eða þjónustu sem er til skoðunar.
Hér að neðan eru nokkur dæmi um hagsmuni sem ætti að upplýsa um.

Dæmi um persónulega fjárhagslega hagsmuni
• Launuð vinna eða þóknun á síðustu 12 mánuðum sem gæti haft áhrif á störf við klínískar leiðbeiningar. Hér er einnig átt við framlag sem er þegar skipulagt en ekki búið að inna af hendi (eins og fyrirlestra, ráðgjöf o.fl.) þegar yfirlýsing er undirrituð.
Þetta nær m.a. til stjórnunar- og/eða ráðgjafastarfa, eignarhalds eða rekstraraðildar í fyrirtæki eða félagi sem fellur undir skilgreininguna heilsuiðnaður (sjá að ofan).
• Fjárfesting í verðbréfum, hlutabréfum, eða sjóðum fyrirtækja í heilsuiðnaði.
• Fyrirgreiðsla í tengslum við ráðstefnur, fundi, rannsóknir o.fl. sem er meiri en svarar viðeigandi ferðakostnaði, uppihaldi eða þóknun. Hér er átt við t.d. óeðlilegar gjafir, greiðslur eða þóknun fyrir fyrirlestrahald, ráðgjöf, útgáfu eða stuðning við rannsóknarvinnu.

Dæmi um hagsmuni fjölskyldumeðlima
• Fólgnir í því að hjá fyrirtæki sem framleiðir vöru, sem er til mats eða umfjöllunar í klínískum leiðbeiningum, starfi t.d. náinn ættingi, maki, systkini eða börn.

Eftirfarandi telst ekki til persónulegra fjárhagslegra hagsmuna
Eign í sjóðum eða hlutabréfa-/verðbréfasafni fyrirtækja eða félaga sem falla undir skilgreininguna heilsuiðnaður (sjá að ofan) og er í vörslu og umsjón annars og ekki stýrt af eiganda.

Fjárhagslegir hagsmunir sem ekki teljast persónulegir
Þetta nær til fjárhagsaðstoðar eða annarrar fyrirgreiðslu til deildar, stofnunar eða samtaka þar sem viðkomandi sinnir stjórnunarhlutverki.
Dæmi um þetta eru t.d.
• Kostnaður af stöðu starfsmanns hvort sem er um rannsóknarstöðu að ræða eða ekki.
• Styrkur eða stuðningur til rekstrar á einingu, deild eða samtökum.
• Styrkur eða stuðningur til rannsóknarvinnu og verkefna sem henni tengjast svo sem útgáfa kynning og þátttaka í ráðstefnum og fundum.

Persónulegir hagsmunir sem ekki teljast fjárhagslegir
Dæmi um hagsmuni sem ekki eru fjárhagslegir en tengjast viðfangsefni leiðbeininganna:
• Ákveðin skoðun t.d. vegna rannsóknarvinnu sem tengist viðfangsefninu.
• Ákveðin skoðun á viðfangsefninu sem lýst hefur verið opinberlega og líta má á sem fordóma sem geta hindrað hlutlægt mat á rannsóknargögnum (evidence).
• Staða innan félagasamtaka (fagfélag eða áhugamannafélag) sem hafa beina hagsmuni sem tengjast ráðleggingum leiðbeininganna.
• Aðrir hagsmunir sem m.a. lúta að mannorði og tengjast viðfangsefninu.
• Sérstaða svo sem varðandi trúarbrögð eða stjórnmálaskoðun.
• Þátttaka í ráðstefnum eða fundum á sem er kostuð af fyrirtæki eða félagi sem fellur undir skilgreininguna heilsuiðnaður (sjá að ofan).

Yfirlýsing um huganleg hagsmunatengsl/hagsmunaárekstra (eyðublað)

Gefið út í júní 2009
Stýrihópur Landlæknisembættisins um klínískar leiðbeiningar   
Stýrihópur um klínískar leiðbeiningar LSH

Við gerð vinnureglanna var stuðst við eftirfarandi heimildir:
1. A guideline developer's handbook. Scottish Intercollegiate Guideline Development (SIGN). Guideline No. 50. Revised edition January 2008.  Sótt 20 apríl 2009.
2. National Institute for Health and Clinical Excellence  (NICE).London: The guidelines manual. 2009.  Sótt 20 apríl 2009.
3. National Institute for Health and Clinical Excellence  (NICE).London: Guidance on declaration of interests 2 April 2007. Sótt 20 apríl 2009.
4. National Institute for Health and Clinical Excellence  (NICE).London: Declaration of interests form 4 May 2007. Sótt 20 apríl 2009.
5. Higgins JPT, Green S (editors). Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions Version 5.0.1 [updated September 2008]. 2.6 Declaration of interest and commercial sponsorship. The Cochrane Collaboration, 2008. Sótt 20 apríl 2009.

Sjá ennfremur:
McKinney et al. White Paper: Potential Conflict of Interest in the Production of Drug Compendia. (Prepared by the Duke Evidence Based Practice Center under Contract HHSA 290 2007 10066 I.) Rockville, MD. Agency for Healthcare Research and Quality. AHRQ Technology Assessments. April 2009.
The Scottish Medicines Consortium. Policy of declaration of member interests
The Scottish Medicines Consortium. Code of Practice on Declarations of Interest